Sabah altıda gözlerini açıyorsun ve hâlâ uykudayken gördüğün o çılgın rüyanın etkisi altındasın. Şehrinin üzerinde uçuyordun, sonra bir anda sınav salonunda buluverdın kendini -hiç çalışmamıştın tabii- ve en sonunda eski sevgilin kovboy şapkasıyla karşına çıktı. İlk tepkin ne oluyor? Hemen telefona uzanıp en yakın arkadaşına üç dakikalık sesli mesaj göndermek ya da Instagram’a “ya bu gece gördüğüm rüya ne böyle” diye story atmak, değil mi?
Kendini bu davranışta buluyorsan, rahat ol: yalnız değilsin. Ve daha önemlisi, herkesin sandığı gibi dikkat manyağı ya da sosyal medya bağımlısı da değilsin. En yeni psikoloji araştırmalarına göre, bu alışkanlık aslında beyninin duygularını işlemek için kullandığı doğal ve sağlıklı bir mekanizma olabilir. Evet, yanlış duymadın: rüyalarını paylaşmak ruh sağlığına iyi gelebilir.
Bize Hep Anlatılan Büyük Yalan
Popüler kültür bize hep çok net bir tablo çizdi: sosyal medyada sürekli paylaşım yapan insan yüzeyseldir, onay arar, muhtemelen biraz narsisttir. Ama modern psikoloji bu anlatıyı tamamen tersine çeviriyor. Belki de sabah yedide o tuhaf rüyayı anlattığında, aslında sadece beyninin daha iyi hissetmek için senden istediği şeyi yapıyorsundur.
İnsan beyni deneyimlere anlam vermek için tasarlanmış bir makine. Ve rüyalar muhtemelen bu makinenin gece vardiyasında ürettiği en garip içerik. O kaotik görüntüler, o yoğun duygular, o tamamen mantıksız sahneler: uyandığında beynin bunları işlemeye, anlamaya, bir yere oturtmaya çalışıyor çaresizce. İşte sosyal paylaşım tam da bu noktada devreye giriyor.
Bir Rüyayı Anlattığında Gerçekten Ne Oluyor
Duygusal deneyimlerin sosyal paylaşımı üzerine yapılan araştırmalar, insanların duygularla dolu yaşantılarını başkalarına anlattıklarında bir tür rahatlama ve onaylanma hissi yaşadıklarını gösteriyor. Psikolog James Pennebaker paradigma yaratan çalışmalar yürüttü ve travmatik ya da duygusal açıdan yoğun deneyimleri yazmanın ya da paylaşmanın bilişsel yükü azalttığını ve duygusal iyileşmeyi desteklediğini ortaya koydu. 1986’da Journal of Abnormal Psychology’de yayımlanan ünlü çalışmasında Pennebaker, travmatik olaylar hakkında günde 15-20 dakika, dört gün boyunca yazan katılımcıların bağışıklık sistemlerinde iyileşme ve sağlık ziyaretlerinde azalma gösterdiğini keşfetti.
Yani o rüyayı anlattığında, beynin tam anlamıyla şunu söylüyor: “Tamam, işledim bunu, artık rahatlarım”. Dikkat aramıyorsun, WhatsApp üzerinden kendin yap terapi yapıyorsun.
Peki Sosyal Medyada Paylaşım Yapmak Sağlıklı mı?
İşte hikaye tam burada çok ilginç bir hal alıyor. Amerikan Psikoloji Derneği, dijital teknolojilerin psikoterapideki etkisi üzerine genel analizler yayımladı ve internet ile akıllı telefonların duygusal deneyimlerin paylaşılmasını nasıl kolaylaştırdığını ve geleneksel terapiyi nasıl tamamlayabileceğini vurguladı. Artık rüyalarını sadece ailene ya da en yakın arkadaşına anlatmakla sınırlı değilsin. Şimdi bir Instagram story’siyle bir saniyede yüzlerce kişiye ulaşabiliyorsun.
Bu kötü mü? Hayır, sadece farklı. İnsanlar binlerce yıldır ateşin etrafında toplanıp hikayeler anlatıyor. Sen de tamamen aynı şeyi yapıyorsun, sadece ateş parlak bir ekran ve kabile senin iletişim listendeki isimler.
Paylaşmanın Paradoksu
2013’te John Norcross ve meslektaşları, Amerikan Psikoloji Derneği için “Psychotherapy Relationships That Work” kitabında psikoterapideki eğilimlerin bir analizini yayımladılar ve dijital platformların psikolojik destek ve duygusal paylaşım için giderek daha popüler hale geleceğini öngördüler. İnsanlar artık duygusal deneyimlerini anlık, hızlı ve daha geniş bir kitleyle paylaşmayı tercih ediyor. Ama bu onların yüzeysel ya da onay bağımlısı olduğu anlamına gelmiyor.
Psikolojide tekrar edilebilirlik krizi bize önemli bir ders verdi: insan davranışlarını basit etiketlerle açıklayamayız. Açık Bilim İşbirliği 2015’te Science dergisinde yayımlanan bir çalışmada yüzde 36’sının tekrarlandığını gösterdi. Bu, duygusal manipülasyon ve hazırlama üzerine pek çok çalışmayı içeriyor ve “sosyal medya paylaşımı = dikkat arama” varsayımını sorguluyor. Bilim bize gerçeğin çok daha karmaşık olduğunu söylüyor.
Beyninde Gerçekten Ne Oluyor
Bir rüyayı paylaştığında, aynı anda birkaç psikolojik süreç etkinleşiyor. Bu sadece bir hikaye anlatmak meselesi değil. Ruh sağlığının farklı alanlarını içeren karmaşık bir mekanizma.
Her şeyden önce, duygu düzenlemesi var. Rüyalar genellikle yoğun duygularla doludur: korku, heyecan, üzüntü, kafa karışıklığı. Bu duyguları kelimelere döküp paylaştığında, onları yönetmenin ilk adımını atıyorsun. Story’ye “Korkunç bir rüya gördüm” yazmak, o korkuyu dışsallaştırmak demek. Pennebaker’ın çalışmaları tam da bunu gösteriyor: yazma ya da paylaşma yoluyla duygusal ifade, yoğun deneyimlerin psikolojik ağırlığını azaltıyor.
Sonra işlere anlam verme ihtiyacı var. Beyin kaosu düzenlemeye bayılır. Bir rüyayı anlattığında, onu otomatik olarak bir anlatıya dönüştürüyorsun. “Önce şu oldu, sonra bu” derken rastgele görüntülere mantıksal bir yapı kazandırıyorsun. Bu süreç bilişsel işlemeyi güçlendiriyor ve deneyimi bütünleştirmene yardımcı oluyor.
Sosyal Onayın Büyüsü
Bir de temel bir yönü var: sosyal onay. Birisi “Ben de benzer rüyalar gördüm!” ya da “Vay be, ne tuhaf!” diye yanıt verdiğinde, deneyiminin gerçek ve paylaşılan bir şey olduğuna dair onay alıyorsun. Bu sana yalnız olmadığını hatırlatıyor ve sosyal bağlarını güçlendiriyor. Narsisizm değil bu, temel bir insani ihtiyaç.
Ve işin güzel yanı: bir deneyimi anlatmak onu daha iyi hatırlamana da yardımcı oluyor. Bir rüyayı anlattığında, onu bellekte daha etkili şekilde kodluyorsun. İşte bazı rüyalar yıllarca aklında kalırken diğerleri kahve içmeden önce uçup gidiyor. Pascual-Leone ve Greenberg’in 2007 tarihli meta-analizi, anlatının bellek pekişmesini güçlendirdiği fikrini destekliyor.
Unutman Gereken Rüyalarla İlgili Popüler Mitler
Scott Lilienfeld ve meslektaşları 2009’da (2011’de güncellenmiş baskı) “50 Great Myths of Popular Psychology” kitabını yayımladılar ve popüler kültürdeki rüya yorumlarının aşırı basitleştirilmesini sistematik olarak çürüttüler. “Düşme rüyası görüyorsan mutsuzundur” ya da “ölüm rüyası yeni bir başlangıç demektir” gibi söylemler sağlam bilimsel temelden yoksun.
Ama işin ilginç yanı şu: belki de bu yorumların doğru olup olmadığı önemli değil. Asıl önemli olan rüyayı anlatma ve tartışma eyleminin kendisi. Terapötik değere sahip olan rüyanın anlamı değil, paylaşma süreci.
O story’yi attığında “Bu gece uçtum” diye ve arkadaşların “Ben de uçma rüyalarına bayılırım, inanılmaz bir his” diye yanıt verdiğinde, oluşan o bağlantı herhangi bir sembolik yorumdan çok daha değerli. Sihir rüyanın yorumunda değil, rüyanın paylaşılmasında.
Paylaşım Ne Zaman Sorunlu Hale Gelir
Tabii ki her şeyde olduğu gibi burada da bir denge var. Rüya paylaşımı, motivasyon değişirse sorunlu hale gelebilir. Rüyayı anlatırken “Kaç kişi bu story’yi görecek?” ya da “Kaç beğeni alırım?” diye düşünüyorsan, belki durup düşünme zamanı gelmiştir. Bu durumda amaç artık duygusal işleme değil, dışsal onay arama.
Ama düşüncen “Vay be, bu gerçekten ilginçti, biriyle konuşmak istiyorum” şeklindeyse, tamamen sağlıklı bir süreçtesin. Davranışın anlamını belirleyen davranışın kendisi değil, niyet.
Rüyaları Anlatmanın Gerçek Faydaları
Rüyaları dijital formatta paylaşmanın tanımaya değer somut avantajları var. Duygusal boşalım anlıktır: yoğun bir rüya seni rahatsız ettiyse, onu kelimelere dökmek hızlı bir rahatlama sağlayabilir. Pennebaker’ın 1997’de Psychological Science’ta yayımlanan çalışmaları, zor deneyimleri yazmanın hem fiziksel hem de psikolojik sağlığı iyileştirdiğini doğruluyor.
Bir de yaratıcılığa teşvik var. Rüyaların garip mantığı günlük hayatta asla karşılaşmayacağın fikirler üretebilir. Bunları paylaşmak başkalarını da yaratıcı düşünmeye itebilir. Ortak deneyimlerin keşfi bir başka avantaj: birisi “Ben de yaşadım bunu!” diye yanıt verdiğinde, dünya algın genişliyor ve kendini daha az yalnız hissediyorsun. Ayrıca düzenli rüya paylaşımı bir tür dijital günlük işlevi görür: geriye baktığında zihninin bir haritasını görebilirsin. Son olarak, rüyalar sohbet başlatmanın harika bir yolu: insanların yorum yapmayı sevdiği evrensel bir deneyim.
Sezgiye Aykırı Gerçek: Paylaşmak Güçtür, Zayıflık Değil
İşte büyük paradoks: toplum bize hep duyguları ve kişisel deneyimleri içimizde tutmayı öğretti. “Herkese duyurma” nesiller boyunca mantra oldu. Ama psikoloji araştırmaları tam tersini gösteriyor: duygusal deneyimleri paylaşmak psikolojik dayanıklılığı artırıyor.
Pennebaker’ın travma sonrası yazma üzerine araştırmaları, zor deneyimleri yazıya döken insanların hem fiziksel hem de psikolojik açıdan iyileştiğini gösteriyor. Aynı mantık rüya paylaşımı için de geçerli olabilir. Anlattığın o garip, rahatsız edici ya da çok mutlu rüya, onu işlemenin bir yolu haline geliyor.
Yani evet, sabah yedide o arkadaşına “İnanmayacaksın ne rüya gördüm!” diye mesaj attığında, psikolojik olarak sağlıklı bir şey yapıyorsun. Duygusal işleme mekanizman aktif, sosyal bağların güçleniyor ve belki de güne biraz daha anlamlı başlıyorsun.
Birlikte Olmanın Bilimi (Çevrimiçi de Olsa)
Duygusal paylaşım üzerine genel araştırmalar, duygusal deneyimleri paylaşmanın sosyal bağların kurulmasının ve duygu düzenlemenin temel taşlarından biri olduğunu gösteriyor. Bernard Rimé’nin 2009 tarihli duyguların sosyal paylaşımı teorisi tam da bunu vurguluyor: duygularımız hakkında konuşmak insan olmanın doğal bir parçası. Ve rüyalar sonuçta yoğun duygusal deneyimler.
Tekrar edilebilirlik krizi bize popüler psikolojinin her iddiasına karşı temkinli olmayı öğretti. Kolay sonuçları her zaman sorgulamamız gerek. Ama bir şey doğru kalıyor: insanlar binlerce yıldır hikayeler anlatıyor. Dijital araçlar sadece aracı değiştirdi, özü değil.
Yani Bir Dahaki Sefere…
Bir dahaki sefere o absürt rüyayla uyandığında ve onu story’ye atma dürtüsü hissettiğinde, kendini suçlu hissetme. Dikkat manyağı değilsin. Yüzeysel değilsin. Sosyal medya bağımlısı değilsin. Sadece insanı insan yapan şeyi yapıyorsun: deneyimleri paylaşmak, bağlantılar kurmak, kaosa anlam vermek.
Belki beynin sana sadece şunu söylüyor: “Bu deneyimi işlemem gerek, biraz desteğe ihtiyacım var”. Ve sen ona en modern ama aynı zamanda en eski yöntemle yanıt veriyorsun: bir hikaye anlatarak. Sen sadece ateşin etrafında oturup gecede gördüklerini anlatan insanın 2024 versiyonusun.
Sonunda, doğru soru “Neden rüyalarımı paylaşıyorum?” değil. Doğru soru şu: “Bu paylaşım bana nasıl hissettiriyor ve sosyal ilişkilerimi nasıl etkiliyor?”. Yanıt olumluysa, devam et. Sen dijital çağda sadece bir hikaye anlatıcısısın ve bu gayet iyi.
İçerik Listesi